Τα προβλήματα στον λόγο και την ομιλία του ξεκίνησαν από την προσχολική ηλικία, από τα πρώτα στάδια κατάκτησης της γλώσσας, πριν από την ηλικία των 4 ετών. Δεν παρακολούθησε ποτέ λογοθεραπευτική παρέμβαση και αντιμετωπίστηκε ως μια κατάσταση που «θα περάσει μέχρι να πάει στο σχολείο».

Τώρα που εμφανίζει μαθησιακή υποεπίδοση -δυσκολεύεται  να παρακολουθήσει την παράδοση του μαθήματος και εμφανίζει προβλήματα και στη γραπτή έκφραση-, η δασκάλα της τάξης σήμανε κυριολεκτικά συναγερμό! Ο Φίλιππος ανήκει στο 5%-10% του παιδικού πληθυσμού που παρουσιάζουν Ειδική Γλωσσική Διαταραχή (ΕΓΔ). Η διαταραχή εμπίπτει στο πλαίσιο των Ειδικών Αναπτυξιακών Διαταραχών του Λόγου (Specific Language Impairment - SLI).  Η διαταραχή δεν είναι ομοιογενής γιατί οι δυσκολίες εμφανίζονται σε διαφορετικό βαθμό σε μερικούς ή/και όλους τους τομείς της γλώσσας. Γι’ αυτό δεν είναι ιδιαίτερα εμφανής και οι δυσκολίες της μπορεί να μην εντοπιστούν έγκαιρα, άρα να μη γίνει η κατάλληλη παρέμβαση από τον λογοθεραπευτή-λογοπεδικό. Αποτέλεσμα είναι τα παιδιά αυτά να παρεξηγούνται σαν τεμπέλικα, ατίθασα και προβληματικά. Για να γίνει η διάγνωση της ΕΓΔ -ή Εξελικτικής Δυσφασίας, όπως συχνά αναφέρεται- πρέπει να αποκλείσουμε προβλήματα όπως νοητική υστέρηση, προβλήματα ακοής, αυτισμό ή νευρολογικές βλάβες.

 Σε γενικές γραμμές, παιδιά με ΕΓΔ παρουσιάζουν από μικρή ηλικία καθυστέρηση ή/και απόκλιση στη γλωσσική τους ανάπτυξη. Δηλαδή στην κατανόηση ή/και στην έκφραση, αλλά και στη νοηματική επεξεργασία της γλώσσας τους,  η οποία συνεχίζεται και στη μετέπειτα ζωή τους -αν δεν αντιμετωπιστεί έγκαιρα- με επιπλέον προβλήματα  στον γραπτό τους λόγο (ανάγνωση και ορθογραφημένη γραφή). Θα πρέπει όμως να αναφέρουμε ότι αυτά τα παιδιά -αν και υψηλού κινδύνου για αναγνωστικές δυσκολίες- μπορούν με τις κατάλληλες θεραπευτικές παρεμβάσεις να αποκαταστήσουν τη διαταραχή, αρκεί να εντοπιστεί έγκαιρα. 

Στην κατανόηση-αντίληψη του προφορικού λόγου

Το παιδί μπορεί να κατανοεί τις λέξεις μέσα στην πρόταση, παρ’ όλα αυτά δεν φαίνεται να καταλαβαίνει πάντα τι ακριβώς ακούει, ιδίως όταν οι άλλοι χρησιμοποιούν σύνθετες ή δύσκολες λέξεις, καθώς και πολύπλοκες προτάσεις. Εμφανίζει, δηλαδή, ιδιαίτερη δυσκολία στην κατανόηση της γραμματικής και του συντακτικού.

- Δείχνει να μην αντιλαμβάνεται τη μέση και την παθητική φωνή.

- Τις χωροχρονικές έννοιες όπως «αύριο», «αργότερα» κ.λπ.

- Τις αφηρημένες έννοιες, τις προτάσεις με έμμεσα αντικείμενα, τους ιδιωματισμούς, τις μεταφορές, τις παρομοιώσεις, γενικά τις πιο επιτηδευμένες εκφράσεις.

- Δυσκολεύεται στην εκτέλεση σύνθετων προφορικών οδηγιών.

- Δυσκολεύεται, παράλληλα, στη συμμετοχή αλλά και στη διατήρηση του διαλόγου, π.χ. με έναν συμμαθητή του, γιατί πολλές φορές δεν καταλαβαίνει το περιεχόμενο της συζήτησης ή μιλά ταυτόχρονα με αυτόν.

- Τα ελλείμματά του εμφανίζονται και στην κατανόηση της ανάγνωσης, δηλαδή να ανακαλέσει το νόημα του κειμένου. Δυσκολεύεται, επομένως, να απομνημονεύσει και να ανακαλέσει τη σημαντική πληροφόρησή του. Αυτό το τελευταίο δείχνει να συνδέει την ΕΓΔ με προβλήματα στη βραχυπρόθεσμη μνήμη (μήνες, μέρες, εποχές, πίνακες πολλαπλασιασμού κ.λπ.)

- Οι ρυθμοί του σε όλες τις διεργασίες είναι αργοί και η μάθηση γίνεται μια επίπονη διαδικασία για το παιδί και τους γονείς του.

Στην έκφραση του προφορικού λόγου

Μικρά παιδιά με ΕΓΔ εμφανίζουν καθυστέρηση στην απόκτηση των γλωσσικών τους ορόσημων, δηλαδή βραδύτερο ρυθμό ανάπτυξης.  Ανώριμη ομιλία στη νηπιακή τους ηλικία την οποία οι άλλοι δεν την κατανοούν με ευκολία. Βελτιώνονται όμως καθώς μεγαλώνουν.  Κάποια παιδιά έχουν προβλήματα στη συντακτική και τη γραμματική δομή, στο οριστικό άρθρο, στις καταλήξεις, στις αντωνυμίες, στους συνδέσμους, στις πτώσεις. Οι δυσκολίες παραμένουν μερικές φορές και κατά τη διάρκεια των σχολικών τους χρόνων. Χαρακτηριστικό γνώρισμα είναι ότι κάποια παιδιά εξακολουθούν να χρησιμοποιούν απλουστευμένη συντακτική δομή σε σχέση με τους συνομηλίκους τους.

Εχουν ιδιαίτερα φτωχό λεξιλόγιο, αποφεύγουν σύνθετες λέξεις, οι προτάσεις τους έχουν χαμηλό μήκος για την ηλικία τους, υπεραπλουστευμένο και γενικά ελλειπτικό περιεχόμενο.

Δυσκολία εμφανίζουν και στην ανάκληση συγκεκριμένων λέξεων (γνωρίζουν την έννοια της λέξης, αλλά δυσκολεύονται να τη θυμούνται για να τη χρησιμοποιήσουν τη στιγμή που θέλουν) αλλά και να αναδιηγηθούν γεγονότα με τη σωστή χρονική σειρά.  Το ίδιο χαρακτηρίζει και τον γραπτό τους λόγο: την ανάγνωση και τη γραφή. Ορθογραφικά (γραμματικά) λάθη, ασύνδετες -εκτός θέματος- προτάσεις, επαναλήψεις, μικρές προτάσεις χωρίς εννοιολογικό περιεχόμενο.

Ψυχοσυναισθηματικά προβλήματα

Πολλά από αυτά τα παιδιά έχουν ενταχθεί σε μεγαλύτερες ηλικίες σε θεραπευτικά σχήματα, με κύρια αιτία παραπομπής τους τη μαθησιακή υποεπίδοση και όχι τα γλωσσικά τους ελλείμματα. Είναι λοιπόν αποδέκτες πολλών άσχημων στιγμών - ιδίως στο σχολικό τους περιβάλλον. Κάποια -όχι όλα- έχουν βιώσει προσβολή από τους συμμαθητές τους, ματαίωση από τους γονείς τους και μερικές φορές αμφισβήτηση και από τους εκπαιδευτικούς. Είναι τα παρεξηγημένα παιδιά της τάξης, αυτά που βιώνουν συναισθήματα ανασφάλειας, χαμηλής αυτοεκτίμησης ή έχουν αναπτύξει προκλητική συμπεριφορά,  άγχος και κατάθλιψη.

Θεραπεία

Οι θεραπευτικοί τους στόχοι είναι εξατομικευμένοι και προκύπτουν έπειτα από λεπτομερή αξιολόγηση του προφορικού και του γραπτού τους λόγου, με ειδικά ανιχνευτικά εργαλεία από επαγγελματίες παθολόγους λόγου-λογοθεραπευτές, οι οποίοι θα σχεδιάσουν σε όλα τα επίπεδα του λόγου (φωνολογικό, συντακτικό, σημασιολογικό) το κατάλληλο θεραπευτικό σχήμα. Η παροχή βοήθειας θα περιλάβει απαραίτητα τους γονείς -αλλά και άλλους ειδικούς, αν χρειαστεί- με συμβουλές και καθοδήγηση. Εκτός από τις στοχευόμενες τεχνικές του ειδικού, το παιδί μπορεί παράλληλα να βοηθηθεί μέσα από εναλλακτικές δραστηριότητες επικοινωνίας, όπως η ανάγνωση παραμυθιών από τον δάσκαλο ή/και τον γονέα, που θα το βοηθήσει να χρησιμοποιήσει τη γλώσσα του σε διάφορα επικοινωνιακά επίπεδα.

- Να αφηγείται αυτά που άκουσε μέσα από τη διήγηση της ιστορίας.

- Να διευρύνει το λεξιλόγιό του.

- Να βελτιώνει την οργάνωση των προτάσεών του.

- Να απαντά σε ερωτήσεις.

- Να συγκρατεί στο κείμενο τις σημαντικές λέξεις-κλειδιά.

- Να κάνει ερωτήσεις.

- Να παίρνει μέρος σε διαλόγους.

- Να γράφει και, τέλος, ακόμα και να ζωγραφίζει τα σημεία της ιστορίας που το εντυπωσίασαν.

Οι γονείς θα πρέπει:

- Να αποφεύγουν να χρησιμοποιούν σύνθετες προτάσεις και τη μέση φωνή.

- Να μιλούν αργά και για πράγματα συγκεκριμένα και όχι αφηρημένα.

- Να αποφεύγουν να το διορθώνουν συνέχεια.

- Να επιβραβεύουν τις προσπάθειές του.

- Να εφαρμόζουν τις τεχνικές της λογοθεραπείας.

Τα παιδιά αυτά χρειάζονται ιδιαίτερους χειρισμούς όπως τόνωση της αυτοπεποίθησής τους, υπομονή και ενεργοποίηση των δυνατών τους σημείων. Γιατί υπάρχουν δραστηριότητες όπου τα παιδιά μπορούν να διακριθούν για το ταλέντο τους: τη μουσική, τα καλλιτεχνικά, τις νέες τεχνολογίες, τη γυμναστική κ.λπ. Ιδιαίτερη έμφαση πρέπει να δοθεί στην πρόληψη, στην έγκαιρη διάγνωση παιδιών με ΕΓΔ από τον λογοθεραπευτή, καθώς υπάρχει υψηλός κίνδυνος εμφάνισης των δυσκολιών κατά το σχολικό πλαίσιο.