Η καινοτομία στον χώρο της εκπαίδευσης μπορεί να διακριθεί σε δύο κατηγορίες: την εκπαιδευτική-παιδαγωγική καινοτομία και την διοικητική-οργανωτική καινοτομία.
Λέξεις – Κλειδιά
Εκπαιδευτική-παιδαγωγική καινοτομία, διοικητική-οργανωτική καινοτομία, Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση , εκπαιδευτική ηγεσία
Εισαγωγή
Τα εκπαιδευτικά συστήματα είναι κρίσιμης σημασίας για την καινοτομία μέσω της ανάπτυξης δεξιοτήτων που ευνοούν τη γέννηση νέων ιδεών και τεχνολογιών. Ωστόσο, σύμφωνα με τον ΟΟΣΑ, ενώ οι ψηφιακές τεχνολογίες μεταβάλλουν ριζικά τον τρόπο που εργαζόμαστε, επικοινωνούμε και διασκεδάζουμε, ο κόσμος της εκπαίδευσης και της μάθησης δεν έχει ακόμα εισέλθει στην ίδια διαδικασία μιας κατευθυνόμενης από την τεχνολογία καινοτομίας, όπως άλλοι τομείς.
Οι προκλήσεις του 21ου αιώνα απαιτούν ένα ευέλικτο σχολείο, ικανό να προσαρμόζεται ανταγωνιστικά στις αλλαγές και να αντιμετωπίζει δημιουργικά την καινούρια γνώση στο πλαίσιο της κοινωνίας της πληροφορίας. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, σκοπός της σύγχρονης εκπαίδευσης και διοίκησης δεν είναι μόνο η αποτελεσματική διαχείριση της παρούσας κατάστασης αλλά κυρίως η ανάπτυξη της ικανότητάς των σχολικών ηγετών να διαχειρίζονται και να κατευθύνουν αλλαγές (Everard, Morris & Wilson, 2004).
Μέρος των αλλαγών αφορούν επιβολές ανώτερων ιεραρχικά διοικητικών οργάνων, αλλά ακόμα σημαίνουν δημιουργία ευκαιριών για εκείνους που δραστηριοποιούνται στο σχολικό περιβάλλον ώστε να αναπτυχθούν το σχολείο, το τμήμα και οι ίδιοι (Ιορδανίδης, 2006). Η εμφάνιση αντιστάσεων άτυπων ομάδων μπορεί να λειτουργήσει ανασχετικά και ίσως με μοναδικό σκοπό την εξυπηρέτηση συνδικαλιστικών, κομματικών ή και προσωπικών συμφερόντων (Κάντας, 1995).
Καινοτομία και ηγεσία
Βασικό ρόλο στην προώθηση της καινοτομίας και της διαδικασίας των αλλαγών έχει ο διευθυντής – ηγέτης, ο οποίος θα πρέπει να διαθέτει ορισμένες γνώσεις, ικανότητες και δεξιότητες αλλά πάνω απ’ όλα πρέπει να είναι οραματιστής και να ενθαρρύνει την εφαρμογή νέων ιδεών με μία κουλτούρα που καλλιεργεί τη συνεργατικότητα και τη μεγαλύτερη δυνατή συμμετοχή στη λήψη αποφάσεων. (Σαΐτη Α, & Σαΐτης Χ. 2012).
Πρωταρχικό ρόλο για την εισαγωγή και ανάπτυξη καινοτόμων μεθόδων στον εκπαιδευτικό οργανισμό διαδραματίζει η διοίκηση του. Ωστόσο, τα στελέχη θα πρέπει να γνωρίζουν ότι η επιτυχία τους δεν είναι δεδομένη καθώς, είναι πιθανόν να αντιμετωπίσουν αντιδράσεις. Τότε ο διαχειριστής της καινοτομίας οφείλει να διευκρινίσει ότι προτάσσει το συμφέρον του οργανισμού και να διαχειριστεί αυτή την κρίση με την ευφυΐα και την οξυδέρκεια που πρέπει να τον διακρίνει. Άρα, τα στελέχη της εκπαίδευσης πρέπει να είναι ηγετικές φυσιογνωμίες.
Η καινοτομία, λοιπόν, στον χώρο της εκπαίδευσης μπορεί να διακριθεί σε δύο κατηγορίες: την εκπαιδευτική-παιδαγωγική καινοτομία και την διοικητική-οργανωτική καινοτομία. Στην εκπαιδευτική- παιδαγωγική καινοτομία πραγματοποιούνται αλλαγές σε σχέση με τους στόχους, το περιεχόμενο, τις μεθόδους, τα μέσα διδασκαλίας και τις μεθόδους αξιολόγησης. Ενώ, στη δεύτερη κατηγορία εφαρμόζονται νέες μέθοδοι οι οποίες σχετίζονται με την οργάνωση και διοίκηση των εκπαιδευτικών δομών συνεπώς και με τις εργασιακές σχέσεις των εκπαιδευτικών μεταξύ τους, με τους γονείς των μαθητών αλλά και με την τοπική κοινωνία.
Σε μια κοινωνία ραγδαίων εξελίξεων και μεταβολών το εκπαιδευτικό σύστημα πρέπει να αντιληφθεί τα νέα δεδομένα και να συμβαδίσει για να επέλθει ανάπτυξη στην κοινωνία. Αυτό μπορεί να πραγματοποιηθεί κυρίως με την εφαρμογή καινοτόμων μεθόδων στον εκπαιδευτικό αλλά, κυρίως, στον διοικητικό τομέα.
Διοικητική- οργανωτική καινοτομία
Παράδειγμα διοικητικής καινοτομίας αποτελεί η προσπάθεια της Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης Κορινθίας να εφαρμόσει τεχνολογικές καινοτομίες στη διοίκηση και μάλιστα να εκπονήσει έρευνα για την αποτελεσματικότητά τους ( Λαζάρου Μ, Παπαγεωργάκης Π, Φούζας Γ.,2016), με θέμα :« Η εισαγωγή και εφαρμογή τεχνολογικών καινοτομιών ως παράγοντας διοικητικής αποτελεσματικότητας στην εκπαίδευση ».
Στόχος της παρούσας έρευνας είναι να διερευνηθεί αν και κατά πόσο κάποιες τεχνολογικές καινοτομίες που εφάρμοσε η Διεύθυνση Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης Κορινθίας συνεισέφεραν στη διοικητική αποτελεσματικότητα του φορέα και ιδιαίτερα των υποκείμενων εκπαιδευτικών μονάδων και των εκπαιδευτικών.
Με βάση την προβληματική που αναπτύχθηκε τα ερευνητικά ερωτήματα της παρούσας έρευνας ήταν τα εξής:Σε ποιό βαθμό θεωρούν οι διευθυντές και εκπαιδευτικοί των σχολικών μονάδων πως τους βοήθησαν οι συγκεκριμένες καινοτομίες σε θέματα όπως: η διοικητική αποτελεσματικότητα, η μείωση της γραφειοκρατίας, του κόστους και του χρόνου καθώς και η βελτίωση του διοικητικού και εκπαιδευτικού έργου.
Κατά πόσο τους βοήθησαν στην καλύτερη εκτέλεση των καθηκόντων τους, στη διάχυση καλών πρακτικών και ανατροφοδότησης, στην αμεσότητα και πληρότητα της ενημέρωσης αλλά και στην προβολή του έργου των σχολικών μονάδων.
Συγκεκριμένα τους ζητήθηκε να κρίνουν τις εξής τεχνολογικές καινοτομίες:
Ηλεκτρονικό Παρουσιολόγιο, On line ενημέρωση μισθοδοσίας, Ιστοσελίδα Διεύθυνσης, Ανάρτηση Αποφάσεων ΠΥΣΠΕ, On line Φόρμες Αιτήσεων, Ιστοσελίδα Σχολικών Δραστηριοτήτων, Τηλεδιασκέψεις με Σχολικές Μονάδες, Ηλεκτρονικό Περιοδικό Διεύθυνσης, Ημερίδα Διοικητικής Λειτουργίας Σχολικών Μονάδων, Ηλεκτρονική Πλατφόρμα Κοινωνικού Σχολείου, Ηλεκτρονικά Σύγχρονα Σεμινάρια (e-seminars), Μικροδιδασκαλίες ΕΚΦΕ, Ηλεκτρονικές Φόρμες Συμμετοχής – Αίτησης σε Δράσεις.
Το δείγμα της αποτέλεσαν 260 εκπαιδευτικοί (μόνιμοι και αναπληρωτές) της Διεύθυνσης Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης Κορινθίας που υπηρέτησαν στο νομό την πενταετία 2010-2015, συνεχόμενα ή τμηματικά.
Ως προς τις διοικητικές λειτουργίες, τα ευρήματα έδειξαν πολύ θετικές στάσεις και αλλαγή κουλτούρας σε σχέση με το επίπεδο ενημέρωσης και επικοινωνίας , αλλαγή κουλτούρας πάνω σε διοικητικές αντιλήψεις σε θέματα λειτουργικότητας, διαφάνειας, ισότητας, αμεσότητας, ανατροφοδότησης τόσο των καθημερινών διαχειριστικών θεμάτων όσο και της φιλοσοφίας για μείωση της χωροχρονικής απόστασης μεταξύ σχολικών μονάδων και Διεύθυνσης Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης.
Ως προς τα παιδαγωγικά εργαλεία, τα ευρήματα έδειξαν, ότι προωθήθηκε ο διαμοιρασμός καλών πρακτικών, τα σχολεία πέτυχαν άνοιγμα στις τοπικές κοινωνίες, ανέπτυξαν κοινωνικές και παιδαγωγικές ευαισθησίες, ενεργοποίησαν τους εκπαιδευτικούς και τους βοήθησαν στην προσωπική και επαγγελματική τους ανάπτυξη.
Το σημαντικότερο όμως είναι ότι απαντάται θετικά σχεδόν με απόλυτο τρόπο από τους εκπαιδευτικούς και τα διοικητικά στελέχη ότι οι τεχνολογικές καινοτομίες βελτιώνουν την αποτελεσματική λειτουργία των επίσημων εκπαιδευτικών δομών της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης μειώνοντας το χρόνο και το κόστος και προωθώντας τη διαφάνεια, την ενημέρωση, την επιμόρφωση και την προβολή του έργου του σχολείου.
Εκπαιδευτικές καινοτομίες
Η προετοιμασία των μαθητών για την ένταξή τους στην κοινωνία της γνώσης προϋποθέτει την ένταξη των καινοτόμων εκπαιδευτικών δράσεων στο πρόγραμμα του σχολείου. Στο πλαίσιο της δράσης «θεσμός αριστείας» αναδείχθηκαν κάποια καινοτόμα έργα που υλοποιήθηκαν σε σχολικές μονάδες πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Μέσα από στοιχεία της έρευνας ( Κυριακώδη & Τζιμογιάννης, 2015 ) οι εκπαιδευτικές καινοτομίες προσεγγίζονται με την ευρύτερη αξία που έχουν για τις σχολικές μονάδες της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης και ως εκ τούτου τα ερευνητικά ερωτήματα διατυπώνονται ως εξής:
Ποιοι παράγοντες του εκπαιδευτικού πλαισίου (context) υλοποίησης των έργων του θεσμού « Αριστεία και ανάδειξη καλών πρακτικών » προσδιορίζουν τις καλές πρακτικές καινοτόμων δράσεων;
Ποια είναι τα καινοτόμα στοιχεία – παράγοντες που καθιστούν ένα εκπαιδευτικό έργο αποτελεσματικό, δηλαδή να έχει θετικά αποτελέσματα για τους μαθητές , τους εκπαιδευτικούς και τη σχολική μονάδα;
Ποιος είναι ο βαθμός βιωσιμότητας και ενσωμάτωσης των εκπαιδευτικών καινοτομιών στα σχολεία που υλοποιήθηκαν; Ποιες είναι οι δυσκολίες προσαρμογής και μεταφοράς στην πρακτική κάθε σχολείου;
Η μέθοδος που χρησιμοποιήθηκε ήταν η ποιοτική έρευνα μέσω ημιδομημένων συνεντεύξεων με τους υπεύθυνους εκπαιδευτικούς-συντονιστές κάθε έργου.
Το δείγμα της έρευνας αποτέλεσαν 22 έργα εκπαιδευτικών καινοτομιών που υλοποιήθηκαν σε δημοτικά σχολεία κατά το σχολικό έτος 2012-2013 και διακρίθηκαν.
Ο παιδαγωγικός σχεδιασμός των δράσεων βασίστηκε σε διαφορετικές προσεγγίσεις, όπως βιωματική μάθηση, επίλυση προβλήματος, μελέτη πεδίου, αξιοποίηση ΤΠΕ, πολιτιστικά και περιβαλλοντικά δρώμενα κ.α.).
Η ομαδοσυνεργατική προσέγγιση αποτέλεσε την κύρια επιλογή για την πλειονότητα των εκπαιδευτικών, οι οποίοι αξιολόγησαν τα αποτελέσματα ιδιαίτερα θετικά σε ότι αφορά στην ενδυνάμωση των σχέσεων μεταξύ των μαθητών, στην ανάπτυξη της κριτικής σκέψης και στον αναστοχασμό, στην καλλιέργεια μαθησιακών και κοινωνικών δεξιοτήτων, στη σύνδεση του σχολείου με άλλα σχολεία ή δίκτυα, καθώς και με την τοπική κοινωνία.
Στα περισσότερα έργα, η έρευνα καταγράφει συστηματική χρήση του Διαδικτύου και διαφόρων εργαλείων ΤΠΕ (κειμενογράφος, παρουσιάσεις, λογισμικό εννοιολογικής χαρτογράφησης, λογισμικό δημιουργίας κόμικ και αφίσας κ.λπ.), καθώς και την εμπλοκή των μαθητών στη δημιουργία ψηφιακού υλικού, με τη βοήθεια και υποστήριξη των εκπαιδευτικών.
Στις περισσότερες περιπτώσεις, οι μαθητές δημιούργησαν πρωτότυπα έργα, σε ψηφιακή ή έντυπη μορφή, ταινίες μικρού μήκους και ιστολόγια. Σε μερικές περιπτώσεις τα έργα περιλαμβάνουν επίσης δρώμενα, παραστάσεις, σχολικές εκδηλώσεις, περιβαλλοντικές δράσεις (π.χ. δενδροφύτευση, ανακύκλωση, καθαρισμό ακτής κ.α.).
Οι εκπαιδευτικές καινοτομίες όμως, υλοποιήθηκαν κατά κύριο λόγο από έναν μόνο εκπαιδευτικό και τους μαθητές του ενώ όπου τα έργα ήταν ομαδικά υπήρξε διάχυση των αποτελεσμάτων. Οι καινοτομίες, από την ίδια τους τη φύση, δεν συνιστούν μόνο ατομικό επίτευγμα αλλά αναπτύσσονται και εξελίσσονται στο εκπαιδευτικό πλαίσιο, μέσα στο οποίο έχουν αναδειχθεί. Άρα, ανήκουν και θα πρέπει να επιστρέψουν στην ευρύτερη εκπαιδευτική κοινότητα.
Η αναγνώριση και η ανάδειξη των καλών πρακτικών είναι η πιο αποτελεσματική μέθοδος για την προώθηση, την υιοθέτηση, τη διάχυση και τη συνεχή επέκταση των εκπαιδευτικών καινοτομιών στα σχολεία, με στόχο την ενίσχυση του εκπαιδευτικού αποτελέσματος και προς όφελος, τελικά, όλων των μαθητών. Καθοριστικός είναι ο ρόλος του συντονιστή της δράσης, η αξιοποίηση των ΤΠΕ και οι κατάλληλες υποδομές στο σχολείο, η σχολική κουλτούρα, το κλίμα συνεργασίας και αλληλεγγύης μεταξύ των εκπαιδευτικών, η εκπαιδευτική ηγεσία και η ένταξη των δράσεων στην πολιτική του σχολείου, και η δικτύωση του σχολείου και η συμμετοχή σε ευρωπαϊκά προγράμματα.
Συμπεράσματα
Γίνεται σαφές ότι στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα, με τις ιδιαιτερότητές του, είναι επιβεβλημένο να υπάρξουν καινοτόμες πρωτοβουλίες και αναδιοργανώσεις έτσι ώστε να παρακολουθήσει τις διεθνείς εκπαιδευτικές και διοικητικές εξελίξεις. Οι καινοτομίες στην εκπαίδευση μπορεί να έχουν αυξημένες δυσκολίες εφαρμογής, ωστόσο δίνεται η ευκαιρία στο σχολείο να υιοθετήσει τεχνολογικές αλλαγές οι οποίες, όπως φάνηκε, συμβάλλουν τα μέγιστα στη διοικητική αναβάθμιση του και μπορούν να λειτουργήσουν βελτιωτικά στο σύνολο των λειτουργιών του.
Ανεξάρτητα από την πηγή που επιβάλλει την καινοτομία η συνεργασία όλων των εμπλεκομένων είναι απαραίτητη για την επιτυχία της. Ένα συνεργατικό μοντέλο διοίκησης ίσως συμβάλει στη δημιουργία κουλτούρας συνεργατικότητας με κοινό όραμα για τη σχολική μονάδα η οποία θα έχει τη δική της ταυτότητα.
Επισημαίνεται επίσης, πως στην περίοδο της αλλαγής οι αρμοδιότητες της σχολικής ηγεσίας, άρα και οι ευθύνες της, αυξάνονται. Ο κάθε ηγέτης, εκτός από τις καθημερινές καταστάσεις που αντιμετωπίζει στο σχολείο, όπως η διαχείριση της υγείας, της ασφάλειας, των πόρων, του περιβάλλοντος, της οργανικής δομής κ.λπ., έχει και την ευθύνη της διαδικασίας της αλλαγής (Ράπτης, 2006). Αυτό συνεπάγεται περισσότερο χρόνο, περισσότερες αρμοδιότητες και ευθύνες για όλους τους εμπλεκόμενους. Η συνθετότητα της οργανωτικής αλλαγής, η αντίσταση σε κάθε αλλαγή, η ανεπάρκεια τόσο σε θεωρητικό όσο και σε πρακτικό επίπεδο, καθιστούν αναγκαία την ανάπτυξη του ενδιαφέροντος για τη βελτίωση της ικανότητας όσων έχουν τη διαχείριση της μετάβασης κάθε καινοτομίας. Προϋπόθεση αποτελεί η θεωρητική κατάρτιση αυτών που καλούνται να υλοποιήσουν τις αλλαγές που το τεχνολογικό και κοινωνικό περιβάλλον απαιτεί.
