Η διδασκαλία / εκμάθηση της ξένης γλώσσας δεν αποτελεί μια διαδικασία μετάδοσης και μηχανιστικής πρόσληψης των γνώσεων, αλλά μία σύνθεση μεθοδολογικών προσεγγίσεων και παιδαγωγικών πρακτικών, προκειμένου οι μαθητές να αποκτήσουν κίνητρα μάθησης και χρήσης της γλώσσας ως μέσου επικοινωνίας και πρόσβασης σε νέες γνώσεις και πληροφορίες.
Στο Διαθεματικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγραμμάτων Σπουδών και στο Αναλυτικό Πρόγραμμα Σπουδών των ξένων γλωσσών οι τρεις θεματικοί άξονες αφορούν στην ανάδειξη του εγγραμματισμού, της πολυγλωσσίας και της πολυπολιτισμικότητας.
Ο εγγραμματισμός, άρρηκτα συνδεδεμένος με την ενεργητική χρήση της γλώσσας, αφορά στη χρήση του λόγου σε διαφορετικά κοινωνικο-πολιτισμικά περιβάλλοντα σ' ένα πλαίσιο διάδρασης και αλληλεπικοινωνίας. Επιπλέον, ο εμπλουτισμός της παιδαγωγικής πράξης με δραστηριότητες, που αξιοποιούν την πολυγλωσσία και την παλυπολιτισμικότητα ως μία θετική πραγματικότητα, ενθαρρύνει τους μαθητές να κατανοούν γλωσσικές και πολιτισμικές διαφορές, να απορρίπτουν στερεότυπα, να επαναπροσδιορίζουν στάσεις και συμπεριφορές, μέσα από διεργασίες που συνεπικουρούν στη γνωστική και συναισθηματική τους ανάπτυξη.
Η έμφαση στην επικοινωνιακή διάσταση της γλώσσας συμβάλλει στην υιοθέτηση διαθεματικών προσεγγίσεων, μέσα από τις οποίες προάγονται ο μεταγνωστικός χαρακτήρας της μάθησης και ενισχύεται η καλλιέργεια θετικών στάσεων των μαθητών για την εκμάθηση της γλώσσας. Οι διαθεματικές δραστηριότητες και τα σχέδια εργασίας ( projects ) κινητοποιούν τους μαθητές, ώστε να ανακαλύπτουν και να χρησιμοποιούν στρατηγικές χρήσης της γλώσσας, για να διευρύνουν τις γνώσεις τους σε θέματα που άπτονται άλλων γνωστικών τόπων, ενώ παράλληλα τους παρέχονται οι δυνατότητες να αναπτύσσουν διερευνητικές στάσεις και δεξιότητες, να αυτενεργούν, να ενεργοποιούν τη φαντασία τους, να μετασχηματίζουν τα βιώματα και τις εμπειρίες τους σε πηγή γνώσεων και να δημιουργούν. Μέσα από τις διαθεματικές δραστηριότητες οι μαθητές αναπτύσσουν ένα συγκροτημένο τρόπο οργάνωσης της σκέψης, που τους επιτρέπει να χειρίζονται τη γλώσσα-στόχο ως εργαλείο κοινωνικής δράσης και ως μέσο οικοδόμησης νέων γνώσεων, εννοιολογικών και πραγματολογικών, συστηματοποίησης και αξιοποίησης των ήδη κεκτημένων καθώς και διαμόρφωσης αξιών και πεποιθήσεων. Τέλος, δημιουργούνται οι κατάλληλες προϋποθέσεις για ανάδειξη της δυναμικής της ομάδας, κατάλληλο πλαίσιο άσκησης της γνωστικής και κοινωνικής συμπεριφοράς των μαθητών και ανάπτυξης της κριτικής, δημιουργικής και πρακτικής σκέψης τους.
Οι διδακτικές στρατηγικές, που ακολουθεί ο διδάσκων, είναι ανάλογες με το προς επεξεργασία περιεχόμενο, δηλαδή ανάλογα με τις δεξιότητες που πρέπει να αναπτυχθούν από μέρους των μαθητών ή και με τις γνώσεις που πρέπει αυτοί να αποκτήσουν, λαμβάνοντας υπόψη του τις εξής συνιστώσες: α) την ηλικία των μαθητών, β) τις μαθησιακές τους ανάγκες, γ) το μαθησιακό τύπο τους, δ) τα ιδιαίτερα ενδιαφέροντα τους και ε) το επίπεδο γλωσσομάθειας τους.
Ο διδάσκων χρησιμοποιεί κατ' εξοχή τη μέθοδο της επικοινωνιακής προσέγγισης. Μπορεί, όμως, να προσφύγει βάσει των αρχών της Διαφοροποιημένης Παιδαγωγικής Προσέγγισης στην πολυμεθοδολογία, δηλαδή: α) στην υιοθέτηση διαφορετικών μεθόδων διδασκαλίας (δεν αποκλείονται στοιχεία του παραδοσιακού τρόπου διδασκαλίας, όπως επανάληψη, απομνημόνευση, χρήση της μητρικής γλώσσας, κτλ.), β) στην εναλλαγή μορφών και τύπων διδασκαλίας (κείμενα, δραστηριότητες, ασκήσεις, συνθετικές εργασίες) και γ) χρήση διαφορετικών εποπτικών μέσων διδασκαλίας ( video, κασέτες ήχου, διαδίκτυο, αφίσες, εικόνες, χάρτες, σχεδιαγράμματα ).
Οι μεθοδολογικές προσεγγίσεις εστιάζονται κατά μείζονα λόγο στην επικοινωνιακή διάσταση της γλώσσας με την καλλιέργεια της κριτικής σκέψης ως τον κομβικό άξονα διεργασιών επεξεργασίας και μετασχηματισμού των γλωσσικών γνώσεων σε επικοινωνιακό λόγο, προσαρμοσμένο σε αποδεκτούς τρόπους του συμπεριφέρεσθαι και του πράττειν.
Για να αποκτήσουν οι μαθητές τη δεξιότητα να ανταποκρίνονται σε πραγματικές συνθήκες επικοινωνίας, προβλέψιμες ή απρόβλεπτες, χρησιμοποιώντας τα κατάλληλα γλωσσικά, παραγλωσσικα ή και εξωγλωσσικά μέσα, ο σχεδιασμός επικοινωνιακών δραστηριοτήτων είναι συνάρτηση δύο στόχων: της απόκτησης επικοινωνιακής δεξιότητας και της κατάκτησης της δομής και λειτουργίας του γλωσσικού συστήματος. Οι επικοινωνιακοί στόχοι (οι μαθητές τι να είναι ικανοί να κάνουν) καθορίζουν το περιεχόμενο των γλωσσικών στόχων (οι μαθητές για να κάνουν αυτό, τι πρέπει να μάθουν), ώστε η μαθησιακή διαδικασία να μην περιορίζεται στη μεταγλώσσα, αλλά να προάγει την αλληλεπικοινωνία και τη διαλεκτική αντιπαράθεση, με αποτέλεσμα οι μαθητές να αναπτύσσουν σταδιακά προσληπτικές και παραγωγικές δεξιότητες προφορικού και γραπτού λόγου και να τεκμηριώνουν τις θέσεις τους ανάλογα με τις εκάστοτε κοινωνικο-πολιτισμικές περιστάσεις.
Ως εκ τούτου, οι δραστηριότητες πρέπει να σχεδιάζονται ως προσομοιώσεις αυθεντικών διεπιδρασιακών καταστάσεων, με στόχο οι μαθητές να ασκούνται ως δυνάμει πομποί ή/και δέκτες σε πραγματικά επικοινωνιακά γεγονότα. Επιπλέον, οι διαδραστικές επικοινωνιακές δραστηριότητες συμβάλλουν στη διαμόρφωση συνθηκών ανάπτυξης της δεξιότητας της διαμεσολάβησης, συστατικό στοιχείο της διαπολιτισμικής επικοινωνίας.
Στο πλαίσιο των σύγχρονων μεθοδολογικών προσεγγίσεων, η ένταξη των Νέων Τεχνολογιών στην εκπαιδευτική διαδικασία αποτελεί πλέον αναγκαιότητα, διότι παρέχει τη δυνατότητα δημιουργίας ενός αυθεντικού περιβάλλοντος εκμάθησης και χρήσης της γλώσσας-στόχου.
Η παιδαγωγική αξιοποίηση των Νέων Τεχνολογιών ενθαρρύνει τους μαθητές να εργάζονται ομαδικά, να αυτενεργούν, να μαθαίνουν πως να μαθαίνουν, να δημιουργούν, να αναπτύσσουν κριτική σκέψη. Επιπλέον, οι μαθητές συνειδητοποιούν την κοινωνικο-πολιτισμική διάσταση της γλώσσας και προσεγγίζουν την πολυγλωσσία και παλυπολιτισμικότητα ως μία θετική κοινωνική πραγματικότητα.
Επίσης, ο ρόλος του εκπαιδευτικού αποκτά νέα δυναμική, διότι δεν αποτελεί αποκλειστική πηγή γνώσεων, αλλά οργανώνει τη διαδικασία μάθησης, συνεργάζεται, συμβουλεύει και καθοδηγεί τους μαθητές.
Στο πλαίσιο της διαδικασίας της αξιολόγησης του μαθητή εντάσσεται η φιλοσοφία του Portfolio γλωσσών, το οποίο αποσκοπεί στην αυτοαξιολόγηση του μαθητή ως μεταγνωστική πρακτική αυτοβελτίωσης και ανατροφοδότησης των γνώσεων. Με το Portfolio γλωσσών οι μαθητές έχουν τη δυνατότητα να ανιχνεύουν και να διαχειρίζονται τις γλωσσικές και επικοινωνιακές ανάγκες τους, στο πλαίσιο ενεργούς εμπλοκής τους στην εξέλιξη της μαθησιακής τους πορείας και στην ποιοτική εκμάθηση της γλώσσας. Οι μαθητές έχουν τη δυνατότητα να κωδικοποιούν και να ταξινομούν τις δεξιότητες που έχουν αναπτύξει στις ξένες γλώσσες και να εμπλουτίζουν τις γνώσεις και τις πολιτισμικές τους εμπειρίες, ώστε να επιτυγχάνουν τους στόχους που θέτουν.
Με τις διαδικασίες αυτοαξιολόγησης ενισχύεται η καλλιέργεια της κριτικής σκέψης των μαθητών και η ανάπτυξη δεξιοτήτων αυτόνομης μάθησης, ενώ παράλληλα δημιουργείται μία ανατροφοδοτική σχέση μεταξύ διδάσκοντος και τάξης. Τέλος, οι μαθητές - ακόμα και οι αδύνατοι - αναλαμβάνουν πρωτοβουλίες δράσης και αποκτούν αυτοπεποίθηση, διαπιστώνοντας τα αποτελέσματα των προσωπικών τους προσπαθειών.
Ολοκληρώνοντας, θα ήθελα να επισημάνω την αναγκαιότητα διδασκαλίας / εκμάθησης της ξένης γλώσσας μέσα από σύγχρονες μεθοδολογικές προσεγγίσεις, οι οποίες συμβάλλουν στην αποτελεσματικότητα της παρεχόμενης ξενόγλωσσης εκπαίδευσης στο δημόσιο σχολείο.
Ευαγγελία Καγκά Σύμβουλος Π.Ι.
