Ενώ τρώτε, το 9χρονο παιδί των φίλων σας βλέπει τον/την σύζυγό σας να ετοιμάζεται να σερβιριστεί για δεύτερη φορά. “Κι άλλο θα φας; Θα γίνεις ακόμα πιο χοντρός/ή!” το ακούτε να λέει. Σιωπή στο τραπέζι…

Την επόμενη μέρα, όπως παρκάρετε έξω από το σπίτι, βλέπετε τον γείτονα να βγαίνει από το ολοκαίνουργιο αυτοκίνητό του. Χαιρετάτε ευγενικά και λέτε “Με ‘γειά και καλοτάξιδο!” Αυτός δεν σας ευχαριστεί για τις ευχές, αλλά αρχίζει από το πουθενά να μιλά για την αγαπημένη του τηλεοπτική εκπομπή. Δεν σας κοιτάζει όσο μιλά, ούτε γελάει με τα αστεία που προσπαθείτε να κάνετε. Συνεχίζει να μιλάει, ακόμη και όταν εσείς κοιτάτε το ρολόι σας και λέτε, “Πωπω. Είναι αργά, με περιμένουν για φαγητό επάνω!” Τελικά, αποφασίζετε να φύγετε λέγοντας βιαστικά “Λοιπόν, καληνύχτα” ενώ σκέφτεστε “…Στον κόσμο του!”

Και στα δύο παραδείγματα, τόσο το παιδί όσο και ο γείτονας μιλούν “καλά”, χωρίς ελλείψεις στη γραμματική, στην σύνταξη, στο λεξιλόγιο, στην άρθρωση. Αυτό που τους δυσκολεύει είναι η κοινωνική επικοινωνία, που ονομάζεται και πραγματολογία και που με απλά λόγια είναι οι κοινωνικοί κανόνες που ακολουθούμε όταν μιλάμε.

Υπάρχουν κανόνες σχετικά με το πότε και πώς πρέπει να μιλάμε στους άλλους. Υπάρχουν εκφράσεις του προσώπου ή χειρονομίες που κάνουμε για να δείξουμε πώς αισθανόμαστε ή τρόποι για να αλλάζουμε το θέμα της συζήτησης ομαλά. Η γνώση και η χρήση αυτών των κανόνων διευκολύνουν την επικοινωνία. Και η επικοινωνία είναι ο θεμέλιος λίθος της κοινωνικής μας ζωής.

Ποιες είναι οι Δεξιότητες της Κοινωνικής Επικοινωνίας; 

Η κοινωνική επικοινωνία περιλαμβάνει τρεις βασικές δεξιότητες -με πολλές επί μέρους:

Α) Χρήση γλώσσας για διαφορετικούς σκοπούς, όπως (αλλά όχι μόνο):

Χαιρετισμός: Λέμε “γεια” ή “αντίο” ή “χαίρω πολύ”.

Ενημέρωση: “Θα πάρω ένα μπισκότο.”

Διεκδίκηση: “Δώσε μου ένα μπισκότο τώρα.”

Υπόσχεση: “Υπόσχομαι να σου φέρω ένα μπισκότο όταν γυρίσω.”

Παράκληση: “Μου δίνεις ένα μπισκότο, σε παρακαλώ;”

Β) Αλλαγή τρόπου ομιλίας ανάλογα με τον ακροατή ή τη συνθήκη, όπως (αλλά όχι μόνο):

Μιλάμε διαφορετικά σε ένα μωρό από ό,τι σε έναν ενήλικα.

Δίνουμε περισσότερες πληροφορίες σε κάποιον που δεν γνωρίζει το θέμα για το οποίο μιλάμε.

Παραλείπουμε συνειδητά/επίτηδες κάποιες λεπτομέρειες όταν κάποιος γνωρίζει ήδη το θέμα.

Μιλάμε διαφορετικά σε μια σχολική τάξη από ό,τι στην παιδική χαρά.

Γ) Ακολουθία κανόνων όταν κάνουμε διάλογο ή αφηγούμαστε κάτι, π.χ.:

Μιλάμε με τη σειρά, δεν μονοπωλεί ένας τη συζήτηση.

Ενημερώνουμε τους άλλους για το τι θέλουμε να συζητήσουμε αλλά και όταν αλλάζουμε θέμα (π.χ. “μιλώντας για το καλοκαίρι…” ή “μιας και το ‘φερε η κουβέντα…”)

Μένουμε στο θέμα.

Δοκιμάζουμε έναν άλλο τρόπο να πούμε τι εννοούμε όταν κάποιος δεν μας καταλαβαίνει (π.χ. “κάτσε, εννοώ ότι…”)

Χρησιμοποιούμε χειρονομίες και γλώσσα σώματος, π.χ. σηκώνουμε τους ώμους όταν λέμε “πού να ξέρω”.

Προσέχουμε πόσο κοντά στεκόμαστε σε κάποιον όταν του μιλάμε.

Χρησιμοποιούμε εκφράσεις του προσώπου και κοιτάμε τον συνομιλητή μας. Γνέφουμε καταφατικά, κουνάμε το κεφάλι αποδοκιμαστικά κ.λπ.

Δυσκολίες με την Κοινωνική Επικοινωνία

Ένα άτομο με προβλήματα κοινωνικής επικοινωνίας ενδέχεται:

Να πει το λάθος πράγμα ή να συμπεριφερθεί με λάθος τρόπο όταν μιλά. Μπορεί να γελάσει σε λάθος στιγμή ή να αρχίσει να μιλάει για κάτι άσχετο.

Να πει ιστορίες που δεν έχουν νόημα.

Να χρησιμοποιεί τη γλώσσα, τον λόγο, με περιορισμένους τρόπους. Μπορεί να μην πει “γεια” ή “αντίο” ή “ευχαριστώ” ή μπορεί να φωνάζει αντί να ζητήσει λεκτικά αυτό που θέλει.

Τα παιδιά δεν γεννιούνται με έμφυτη γνώση αυτών των κανόνων. Τους μαθαίνουν όμως μεγαλώνοντας και μαθαίνουν να τους ακολουθούν χωρίς να το σκέφτονται. Εάν ένα παιδί έχει πολλά προβλήματα με αυτούς τους κανόνες, μπορεί να έχει διαταραχή κοινωνικής επικοινωνίας ή ακόμα και διαταραχή αυτιστικού φάσματος. 

Γιατί είναι σημαντικό να ξέρουμε αν το παιδί μας έχει τέτοιου τύπου δυσκολίες; Γιατί τα προβλήματα κοινωνικής επικοινωνίας μπορεί να δυσκολέψουν το παιδί να κάνει φίλους ή να πετύχει στο σχολείο ή -αργότερα στη ζωή του- στην εργασία του. Είναι λοιπόν σημαντικό να ξέρουμε προκειμένου να το βοηθήσουμε να τα ξεπεράσει. 

TIPS…για να εξελίξουμε την Κοινωνική Επικοινωνία

Υπάρχει κάτι που μπορεί να γίνει; Ναι! Η επιστήμη της λογοθεραπείας ασχολείται με την κοινωνική επικοινωνία και οι εξειδικευμένοι λογοθεραπευτές έχουν μεθόδους και υλικό που θα βοηθήσουν το παιδί να βελτιώσει τις δεξιότητές του. Τι μπορούμε να κάνουμε εμείς στο σπίτι για να βοηθήσουμε το παιδί με την κοινωνική επικοινωνία;

Για να βοηθήσουμε το παιδί να μάθει να χρησιμοποιεί τη γλώσσα για διαφορετικούς σκοπούς, μπορούμε να δοκιμάσουμε τα εξής:

Κάνουμε ερωτήσεις ή προτρέπουμε το παιδί:

Χρησιμοποιούμε καθημερινές καταστάσεις. Δώστε στο παιδί ευκαιρίες να εξασκήσει καλή κοινωνική επικοινωνία κατά τη διάρκεια της ημέρας. Για παράδειγμα:

Κάντε αρκετές ερωτήσεις για ένα θέμα (π.χ. πώς πέρασε στο σχολείο), για να εξασκήσετε το να παραμένει στο θέμα. 

Ζητήστε από το παιδί να ρωτήσει τους άλλους τι θέλουν να φάνε για βραδινό για να μάθει να ρωτά πρακτικές ερωτήσεις. 

Αφήστε το παιδί να ζητήσει τι χρειάζεται, να ζητήσει βοήθεια για να ολοκληρώσει κάτι, π.χ. μια σχολική δραστηριότητα, ένα πρότζεκτ.

Για να βοηθήσουμε το παιδί να καταλάβει ότι αλλάζουμε τον τρόπο που μιλάμε ανάλογα με το ποιον έχουμε απέναντί μας ή ανάλογα με το πού βρισκόμαστε, μπορούμε να δοκιμάσουμε τα εξής:

Συζήτηση με role-play. Παίξτε κάνοντας ότι μιλάτε με διαφορετικούς ανθρώπους σε διαφορετικές καταστάσεις. Για παράδειγμα: 

Παίξτε με κούκλες, όπου εσείς είστε μια κούκλα-παιδί. Δείξτε πώς μιλάτε σε μια άλλη κούκλα-παιδί και πώς σε μια κούκλα-ενήλικα. 

Αντίστοιχα, δείξτε πώς μιλάμε σε ένα μέλος της οικογένειας, πώς σε έναν οικογενειακό φίλο και πώς σε έναν άγνωστο.

Παίξτε σχολείο και δείξτε πώς μιλάμε στο μάθημα και πώς στο διάλειμμα.

Ζητήστε από το παιδί να εξηγήσει τους κανόνες ενός παιχνιδιού σε διαφορετικά άτομα (στον παππού, στην αδερφή, στον μπαμπά, σε έναν φίλο). 

Μάθετε στο παιδί τους διαφορετικούς τρόπους που έχουμε για να περάσουμε ένα “μήνυμα” στον συνομιλητή μας : 

Μιλήστε για τους διάφορους τρόπους που έχουμε στη διάθεσή μας για να περάσουμε ένα “μήνυμα”, όπως είναι:

Ευγενικός (“Μαμά, σε παρακαλώ μπορώ να πάω στο πάρτι;”) ή αγενής (“Αν δεν με αφήσεις να πάω θα γίνει χαμός”).

Έμμεσος (“Πωπω…το ραδιόφωνο ακούγεται πολύ δυνατά ή μου φαίνεται;”) ή άμεσος (“Κλείσε το ραδιόφωνο!”)

Με χιούμορ (“πιφ, βρωμάνε τα ποδαράκια, ώρα για μπάνιο!”) ή με ειρωνεία/σαρκασμό (“πρόσεχε μη κάνεις μπάνιο κάθε μέρα και λιώσεις…”)

Συζητήστε ότι οι άνθρωποι είναι πιο πρόθυμοι να κάνουν κάτι αν τους ζητηθεί με ευγενικό τρόπο.

Ρωτήστε το παιδί πώς το ίδιο θα ζήταγε κάτι και “δουλέψτε” το μαζί του.

Για να βοηθήσουμε το παιδί να μάθει να κάνει διάλογο και να αφηγείται/διηγείται, μπορούμε να δοκιμάσουμε τα εξής:

Για τον διάλογο:

Πριν αρχίσετε να κάνετε διάλογο για κάτι: Δώστε πληροφορίες, ώστε να έχει να πατήσει το παιδί. Αυτό θα το βοηθήσει να παραμείνει στο θέμα. Π.χ. αν θέλετε να κάνετε διάλογο με θέμα “τι σου αρέσει να κάνεις στις διακοπές”, μιλήστε του πρώτα για τα διάφορα είδη διακοπών (στο βουνό, στη θάλασσα, σε νησί, στο χωριό, στο σπίτι του παππού και της γιαγιάς, στο εξωτερικό, χριστουγεννιάτικες διακοπές, καλοκαιρινές διακοπές κ.λπ.).

Όταν αρχίσετε διάλογο, κάνετε ερωτήσεις (π.χ. Πού σου αρέσει να κάνεις διακοπές; Πού πήγαμε διακοπές το καλοκαίρι; Τι έκανες εκεί; Τι σου άρεσε πιο πολύ; Πού πήγαμε τα Χριστούγεννα; κλπ)

Βοηθήστε το παιδί να μείνει στο θέμα για περισσότερη ώρα δίνοντας πληροφορίες και από την μεριά σας. Π.χ. “Εμένα μου αρέσει το βουνό γιατί έχει περισσότερη δροσιά το καλοκαίρι. Για σκέψου, έχουμε πάει ποτέ διακοπές στο βουνό;”

Μάθετε την τεχνική της αναδιατύπωσης. Τι κάνουμε όταν κάποιος δεν καταλαβαίνει τι λέμε;  Μάθετε στο παιδί να κάνει ερωτήσεις όπως: 

“Εννοείς…;”

“Θέλεις να πεις ότι….;”

Δώστε έμφαση στα μη λεκτικά στοιχεία της επικοινωνίας. Μάθετε στο παιδί να “διαβάζει” το πρόσωπο του συνομιλητή, να καταλαβαίνει πότε ο συνομιλητής είναι χαρούμενος με όσα λέμε και πότε είναι ώρα να αλλάξουμε θέμα. Κοιτάξτε φωτογραφίες. Μελετήστε τα πρόσωπα και μιλήστε για το πώς μπορεί να αισθάνεται κάθε άνθρωπος τη στιγμή της φωτογραφίας. Συζητήστε τι συμβαίνει ότι η έκφραση του προσώπου δεν ταιριάζει με αυτό που λέει κάποιος (π.χ. έχουμε γυρίσει από το ποδόσφαιρο, το παιδί δεν έβγαλε τα παπούτσια, το σπίτι έγινε χάλια κι η μαμά χαμογελά πλατιά, αλλά τα χέρια της είναι διπλωμένα στο στήθος και το στόμα της λέει “έφυγες τώ-ρα” ή “έξω, έξω, ΕΞΩ”).

Για την αφήγηση-διήγηση:

Χρησιμοποιήστε οπτικά στοιχεία, όπως εικόνες ή αντικείμενα για να βοηθήσετε το παιδί να πει μια ιστορία με τη σωστή σειρά (δραστηριότητες σειροθέτησης και αφήγησης ιστορίας -τι έγινε στην αρχή, τι έγινε μετά,  στο τέλος;)

Διαβάστε το άρθρο μας με τίτλο Έλα να μου πεις τα νέα σου: η σημασία του αφηγηματικού λόγου  όπου θα βρείτε πολύ βοηθητικές οδηγίες και παιχνίδια.

Τι να περιμένω από το παιδί μου σε κάθε ηλικία, σε σχέση με την κοινωνική επικοινωνία;

Στον παρακάτω πίνακα μπορείτε να δείτε τα στάδια της ανάπτυξης για την Κοινωνική Επικοινωνία. Είναι ιδιαίτερα βοηθητικός για να καταλάβουμε σε ποιο στάδιο βρίσκεται το παιδί μας και αν αντιμετωπίζει κάποια δυσκολία.